ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ
Ο ετήσιος κύκλος της καθημερινής ζωής στη Σπάρτη, ήταν γεμάτος εορτές και μεγαλοπρεπείς ιεροπραξίες, από τις οποίες ελάχιστες έχουν δυστυχώς διασωθεί από την ιστορική μνήμη. Ούτε καν το πλήρες μηνολόγιό της δεν γνωρίζουμε, αφού μάς λείπουν τρείς μήνες (Γνωρίζουμε μόνο τους μήνες από τη σελήνη του Μαρτίου έως την σελήνη του Νοεμβρίου: Αρτεμίσιος, Γεράστιος, Φλιάσιος, Αγριάνιος, Υακίνθιος, Καρνείος, Πάναμος, Απελλαίος, Ηράσιος).
Μερικές από τις σπαρτιατικές εορτές που εμείς σήμερα γνωρίζουμε κατατίθενται παρακάτω ως ελάχιστη συμβολή στην επανανακάλυψη της αληθινής εθνικής μας Παραδόσεως.
Γυμνοπαιδιά:
Ανά έτος μεγάλη εορτή των σπαρτιατοπαίδων προς τιμήν των Θεών Απόλλωνος Πυθαέως, Αρτέμιδος, Λητούς και ίσως επίσης του Διονύσου. Στην αγορά της πόλεως στήνονταν τα αγάλματα των τιμώμενων Θεών και γύρω τους οι γυμνοί σπαρτιατόπαιδες εκτελούσαν λατρευτικούς χορούς, μιμητικές παραστάσεις και γυμναστικές ασκήσεις, κάτω από τη μουσική συνοδεία παιάνων του Διονυσοδώρου ή μελών του Αλκμάνος και του Θάλητος. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, η διάρκεια των εορτών ήταν δεκαήμερη. Την τελευταία ημέρα και στον χώρο του Θεάτρου, συμμετείχαν στους χορούς και οι άνδρες της πόλεως. Η συμμετοχή των ανδρών ίσως καθιερώθηκε σε ανάμνηση της νίκης των Σπαρτιατών στη Θυρέα κατά των Αργείων και την κατάκτηση της Κυνουρίας (546 π.α.χ.χ. -πριν την απαρχή της χριστιανικής χρονολογήσεως), αλλά και προς τιμήν του ήρωα Ορθυάδου. Το ανδρικό τμήμα των «Γυμνοπαιδιών» αναλύεται σε προσφορές σπονδής και χορούς γυμνόποδων πολεμιστών με μακρυά μαλλιά (σε υπενθύμιση του όρκου των αντιπάλων τους να μην αφήσουν μακρυά τα μαλλιά τους και να μη ξαναφορέσουν οι Αργείες γυναίκες χρυσά κοσμήματα αν δεν ανακτήσουν την Κυνουρία). Στη διάρκεια των «Γυμνοπαιδιών» επικρατούσε στην πόλη ατμόσφαιρα μεγάλης χαράς και ευθυμίας, οι δε ιεροπραξίες αποτελούσαν σημαντικό τμήμα της παιδευτικής αγωγής των νέων. Ενδεικτική της σοβαρότητάς τους είναι η διασωθείσα πληροφορία ότι οι Σπαρτιάτες δεν διέκοψαν την τέλεση των «Γυμνοπαιδιών» ακόμη και όταν στη διάρκειά τους έφθασε η είδηση για την πανωλεθρία του στρατού τους στη μάχη των Λεύκτρων.
Δάμια:
Αρχαιότατες εορτές με θυσίες και λατρευτικούς χορούς γυναικών προς τιμήν της Θεάς Δαμίας, θεότητος της ευφορίας που συλλατρευόταν με τη Θεά Αυξησία στην Σπάρτη, την Τροιζήνα, την Επίδαυρο και την Αίγινα. Οι σύγχρονοι μελετητές ταυτίζουν τις δύο Θεές με τη Δήμητρα (Δα Μα) και την Περσεφόνη.
Ειδικές θυσίες των Δωριέων, κατά κανόνα στο Θεό Δία «Αγήτορα», που η ευοίωνη ή όχι τέλεσή τους απεφάσιζε αν ο στρατός θα διέβαινε ή όχι τα σύνορα της «πατρίδος γής» για εκστρατεία. Πρωθιερείς των θυσιών αυτών ήσαν στη Σπάρτη οι Ηρακλείδες βασιλείς, που σε θετική έκβαση των θυσιών συναπεκόμιζαν με τελετουργικό τρόπο φωτιά από τον βωμό με τη βοήθεια ειδικού ιερέως, του λεγόμενου «Πυρφόρου», την οποία φωτιά ώφειλαν να μεταφέρουν τουλάχιστον έως τα σύνορα της πόλεως και να θυσιάσουν εκεί ξανά στο Δία και την Αθηνά. Αν οι θυσίες αποδεικνύονταν ευοίωνες, ακολουθούσε μεταφορά της επιβώμιας φλόγας, μπροστά από όλο το στράτευμα και δίπλα στο «δόκανο» (δηλ. στο ιερό λάβαρο των Σπαρτιατών που ήταν ένα ξύλινο ανεικονικό άγαλμα των Διοσκούρων), μέχρι τα σύνορα των εχθρών.
Διαμαστίγωσις:
Γονιμικές ή εξιλαστικές τελετές των Σπαρτιατών προς τιμήμ της Αρτέμιδος «Ορθίας» ή «Λυγοδεσμίας», τις οποίες η παράδοση της πόλεως θέλει να έχει καθιερώσει ο ίδιος ο Λυκούργος. Στην αρχή των τελετών, προσωπιδοφόροι έφηβοι χόρευαν τον θρησκευτικό χορό «Δεικελιστή» μετά το πέρας του οποίου αφιέρωναν τα ιερά προσωπεία στο Ιερό της Αρτέμιδος. Στη συνέχεια, επιλεγμένοι έφηβοι μαστιγώνονταν με βέργες λυγαριάς μπροστά στον βωμό της Θεάς, παρουσία της ιέρειάς της που κρατούσε στα χέρια της το ξύλινο «διιπετές» ξόανό της (το οποίο οι αρχαίοι συγγραφείς έφερναν να «βαραίνει» κάθε φορά που η μαστίγωση δεν γινόταν με την πρέπουσα ένταση). Οι σπάνιοι νικητές αυτών των αγώνων καρτερίας στέφονταν «βωμονίκαι» κι ετιμώντο ιδιαίτερα από την πόλη, είχαν δε το προνόμιο να αφιερώσουν στο Ναό της Θεάς στήλη με το όνομά τους, μία εξαιρετική τιμή για τους Σπαρτιάτες που ούτε καν στον τάφο τους εδικαιούντο να αναγράφουν το όνομά τους, παρά μόνο αν είχαν σκοτωθεί στη μάχη.
Ελένια:
Εορτές των Σπαρτιατών προς τιμήν της ομηρικής Ελένης και του προδωρικού βασιλιά Μενελάου, στο τέμενος των Θεραπνών, με μεγαλειώδη πομπή παρθένων πάνω σε άμαξες που λέγονταν «κάνναθρα».
Εναγίσματα:
Σπονδές και θυσίες προς τιμή των νεκρών, που ουσιαστικά εντάσσονται στο ευρύτερο ταφικό έθος των αρχαίων Ελλήνων. Πάνω στον διακοσμημένο με κορδέλλες και στεφάνια από σέλινο τάφο, οι συγγενείς του νεκρού χύνουν άνθη και μύρο, καθώς και τη σπονδή «μελίκρατον», από μέλι, γάλα και κρασί, και καίνε στον βωμό αποξηραμένα άνθη ή στάχυα, σπάζοντας πήλινα αγγεία που αφήνονται πάνω στον τάφο. Η πρώτη θυσία («τρίτα») γίνεται την τρίτη ημέρα από την εκφορά και καύση / ταφή του νεκρού. Την ένατη ημέρα («ένατον») γίνονται οι επίσημες αποδόσεις των νεκρικών τιμών με κορύφωσή τους ένα νεκρικό δείπνο. Ίδιες ιεροπραξίες με εκείνες του «ενάτου» τελούνται και κατά την «τριακάδα» (δηλαδή κατά την τριακοστή ημέρα) και την «ετησία» (δηλαδή μετά από ένα ακριβώς έτος).
Στον επώνυμο μήνα Καρνείο (σελήνη Αυγούστου) των Λακεδαιμονίων, εωρτάζονταν από αυτούς ανά τετραετία με θυσίες και αγώνες τα εννεαήμερα «Κάρνεια» ή «Καρνεία», μια πολεμική και μυητική εορτή, υπό την φροντίδα ιδιαίτερου όμιλλου άγαμων νεαρών θρησκευτών που ωνομάζονταν «Καρνεάται», αφιερωμένη στους Θεούς Κάρνο ή Κάρνειο (δηλαδή κριός, αρχαία προ-δωρική θεότητα της γονιμότητας και της καρποφορίας που αλλού επικαλύφθηκε από τον Απόλλωνα και αλλού από τον Ερμή), τον Απόλλωνα «Καρνείο» και το Θεό Διόνυσο. Στη διάρκειά των «Καρνείων» όλοι απείχαν από κάθε εγκόσμιο και στρατιωτικό έργο. Τα «Κάρνεια» εωρτάζονταν και σε άλλες δωρικές πόλεις, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη επώνυμου μήνα και στα δικά τους μηνολόγια. Ιδιαίτερα κέντρα τέλεσης των «Καρνείων» αναφέρονται η πόλη Φαρραί της Μεσσηνίας, το Άργος, η νήσος Ανάφη, η Θήρα (με κέντρο τον Ναό των Εφήβων, το λεγόμενο «Εφηβαίον»), η Κυρήνη και το περίφημο «Καρνάσιον» (ιερό άλσος κυπαρισσόδεντρων) της Οιχαλίας, καθώς και η νήσος Πάτμος αλλά και μη-δωρικές πόλεις, όπως η Μυτιλήνη, το Μεταπόντιον, η Τήνος, η Θήβα κ.α.
Καστόρειον:
Επιβλητική πολεμική τελετή των Σπαρτιατών πριν την σύγκρουση με τον εχθρό. Οι οπλίτες παρατάσσονταν στεφανωμένοι με τα κράνη και τις ασπίδες μπροστά στα πόδια τους, και ο επικεφαλής βασιλιάς θυσίαζε μία κατσίκα στην Αρτέμιδα «Αγροτέρα» («Σφαγιασάμενοι οι Λακεδαιμόνιοι τη αγροτέρα, ωσπερ νομίζεται τὴν χίμαιραν, ηγουντο επί τοὺς εναντίους», Ξενοφ., Ελληνικά, 4.2, 20), τον Απόλλωνα «Βαδρόμιο» και τις Μούσες, ενώ οι αυλοί έπαιζαν έναν ειδικό παιάνα προς τιμήν των Διοσκούρων και των προγονικών ψυχών. Αυτός ο πολεμικός παιάν συνέχιζε να παίζεται από τους αυλητές μέχρι την ολοκλήρωση των θυσιών και τη μελέτη του σφάγιου από τους μάντεις, και στη συνέχεια οι πολεμιστές φορώντας τις ασπίδες και τις περικεφαλαίες τους, άρχιζαν να τον ψάλλουν δυνατά όλοι μαζί, καθώς στρέφονταν κατά των εχθρών και βάδιζαν εναντίον τους.
Κελοία:
Μουσικοί αγώνες των Σπαρτιατών στους οποίους συμμετείχαν όλοι οι νεαροί Λακεδαιμόνιοι από το 10ο έτος της ηλικίας τους έως την πλήρη ενηλικίωσή τους. Αποτελούσαν τμήμα της επίσημης πολιτειακής αγωγής. Οι αγώνες αυτοί λέγονταν κάποιες φορές και «Μώα» προς τιμή των Μουσών και του Θεού Απόλλωνος.
Κορυθάλια:
Εορτή των έφηβων Σπαρτιατών προς τιμήν της Θεάς Αρτέμιδος «Κορυθαλίας», με προσφορές «γαλαθηνών ορθαγορίσκων», αρτοκλασία «ιπνιτών» άρτων, φαλλοφορία από γυναικοντυμένους και προσωπιδοφόρους άνδρες (τους λεγόμενους «κυριττούς»), χορούς παρθένων (των λεγόμενων «κορυθαλιστριών»), περιφορά «κορυθάλης» (του λακωνικού δηλαδή αντίστοιχου της «ειρεσιώνης» των αττικών Πυανεψίων) και κρέμασμα μικρών αντιγράφων της πάνω από τις πόρτες των οικιών.
Περίδειπνον:
Τελετές εντασσόμενες στο ευρύτερο ταφικό έθος των Ελλήνων. Μετά την ταφή του νεκρού, ακολουθεί συγκέντρωση των συγγενών και καθαρμός της οικίας του αλλά και των ιδίων (από το μίασμα του συγχρωτισμού με νεκρό) με θυμίαμα και αγιασμό. Ακολουθεί μεγάλο νεκρόδειπνο που σηματοδοτεί την επιστροφή στην καθημερινή ζωή και την οινοποσία / κρεοφαγία. Στη διάρκεια του δείπνου γίνεται εκθειασμός του αποθανόντος και χύνονταν σπονδές στις προγονικές ψυχές.
Θρησκευτικές τελετές αποτελούν φυσικά για τους Έλληνες και οι ταφές των νεκρών, που βασικά αποσκοπούν στην αξιοπρεπή εξαφάνιση του νεκρού σώματος και την απόδοση τιμών προς την ψυχή του συγγενούς ή του συμπολίτη που αναχωρεί για να συναντήσει τις προγονικές εκείνες. Βασική μέθοδος ταφής υπήρξε η άμεση δια της καύσεως εξαφάνιση του νεκρού σώματος, αρωματισμένου με μύρα και άλλα αρώματα, και η μετέπειτα συλλογή και απόθεση σε τάφο της τέφρας ή των υπολειμμάτων των οστών που προηγουμένως πλένονταν με κρασί και κλείνονταν μέσα σε χρυσό ή ασημένιο δοχείο σκεπασμένο με μαύρο ύφασμα. Από τον 7ο π.α.χ.χ. αιώνα και μετά, εμφανίζεται παράλληλα και η σκέτη ενταφιαστική πρακτική («κατόρυξις», «έγχωσις», «παράχωσις»), η καύση όμως εξακολουθεί ν’αποτελεί την κατ’εξοχήν Ελληνική μέθοδο ταφής, αφού οι πρόγονοί μας άρχισαν να καίνε τους νεκρούς τους τουλάχιστον από το 7.000 π.α.χ.χ. από όσο η ανασκαφή έχει αποδείξει, με διατήρηση της καύσεως έως και τον 4ο μ.α.χ.χ. αιώνα που απαγορεύθηκε η καύση από τους χριστιανούς, ως στοιχείο του ελληνικού εθνισμού. Πάντα η ταφή της τέφρας ή του σώματος συνοδεύεται από απόθεση κτερισμάτων, ενώ τα ιδιαίτερα ταφικά τελετικά της κάθε πόλεως ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, αντανακλώντας ουσιαστικά τα νομιζόμενα τής σε κάθε τόπο ιδιαίτερης προγονολατρείας. Κατά κανόνα πάντως γίνονται επικλήσεις στον Θεό Ερμή ως ψυχοπομπό και προστάτη των ψυχών και ανάγνωση ευχών για καλή διαδρομή στην «αϊδιον αποδημίαν» του νεκρού προς τη χώρα που βρίσκονται οι προγονικές του ψυχές. Θα αναφέρουμε εδώ περιληπτικά το ταφικό έθος των Σπαρτιατών: Την «πρόθεση» του νεκρού που δίνει την ευκαιρία στους συγγενείς και φίλους του να τον δούν για τελευταία φορά και να εκφωνήσουν προς τιμήν του επικήδειους λόγους ακολουθεί η «εκφορά» του. Ο νεκρός εκφέρεται πριν την ανατολή του ηλίου πάνω σε ασπίδα, τυλιγμένος με κόκκινο ύφασμα και δαφνοστόλιστος. Ακολουθεί η καύση και η ταφή του σε τάφο λιτό, δίχως επιγράμματα, εκτός αν ο νεκρός έχει φονευθεί σε πεδίο μάχης. Πάνω στον τάφο γίνονται σπονδές («Εναγίσματα», βλ.λ.) και ακολουθεί δεκαήμερο πένθος που λύεται με θυσία στη Θεά Δήμητρα, προστάτιδα των «δημητρίων» δηλαδή των νεκρών. Η λήξη του πένθους κατά την ενδέκατη ημέρα είχε νομοθετηθεί με αυστηρότητα από τον Λυκούργο. Φυσικά, σε άλλες πόλεις των Ελλήνων το έσχατο όριο πένθους ορίζεται διαφορετικά, όπως λ.χ. στην πόλη των Αθηνών όπου το πένθος διαρκεί τριάντα συνολικά ημέρες, με τη λεγόμενη «τριακάδα θυσία».
Τιθενίδια, Τιθηνίδια:
Εορτές των τροφών των παιδιών (Τιθήναι). Γονιμικές και ευχαριστήριες τελετές των Σπαρτιατισσών στις Αμύκλες προς τιμήν της τοπικής Θεάς «Κορυθαλίας» Αρτέμιδος -που η λακωνική παράδοση ήθελε να έχει υπάρξει τροφός του Θεού Διονύσου-, με θυσία χοίρων, κυκλικούς χορούς, άσεμνα άσματα, φαλλοφορία από «κυριττούς» προσωπιδοφόρους (βλ. και «Κορυθάλια») και ευωχίες. Κορυφαία στιγμή των εορτασμών ήταν η επίσημη παρουσίαση των αρσενικών παιδιών των Λακεδαιμονίων από τις τροφούς τους, μπροστά στο άγαλμα της Θεάς και στην πρωθιέρειά της.
Υακίνθια:
Κάθε χρόνο, με το τέλος της Ανοίξεως κατά τον σπαρτιατικό μήνα Φλιάσιο (σελήνη Μαϊου), ή στα μέσα του καλοκαιριού κατά τον μήνα Υακίνθιο (σελήνη Ιουλίου), οι Λακεδαιμόνιοι εώρταζαν επί τρείς ημέρες στις Αμύκλες τα λεγόμενα «Υακίνθια» με εναγισμούς και κοινά δείπνα προς τιμήν του πανέμορφου Υακίνθου, ενός Θνήσκοντος και Ανασταινομένου γονιμικού Θεού, υιού -ωστόσο κατά την παράδοση- του Αμύκλα, που σκότωσε κατά λάθος ο θαυμαστής του Θεός Απόλλων. Την πρώτη ημέρα των «Υακινθίων» προσφέρονταν μελαγχολικά θυσίες στους νεκρούς από αστεφάνωτους (σε ένδειξη πένθους) θρησκευτές και νεκρόδειπνα δίχως ψωμί, πίττες ή άλλα γλυκίσματα, ενώ γίνονταν επίσης και κάποιες τελετές προς τιμή του «ωραίου εφήβου» (Υακίνθου). Στις δύο επόμενες ημέρες η ατμόσφαιρα άλλαζε σε εορταστική, οι θρησκευτές στεφανώνονταν με κισσό και οι εορτασμοί έκλειναν με παιάνες, χορούς, πομπή, και, τέλος, με αρτοκλασία, θυσίες και συνεστιάσεις προς τιμή του «Καρνείου» Απόλλωνος στις οποίες καλούνταν να συμμετάσχουν και οι δούλοι και οι ξένοι. «Υακίνθια» εωρτάζονταν επίσης και στο Άργος, τον Τάραντα, τη Θήρα, την Ανάφη, την Κυρήνη και την Κώ.
www.hellenictao.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου