Η αγαθή προαίρεση ως μέτρο κρίσης

Ζώντας στην εποχή της αποτελεσματικότητας, κατά την οποία δεν ενδιαφέρουν τόσο τα μέσα, αλλά ο σκοπός, συνηθίζουμε να κρίνουμε τους πάντες και τα πάντα "εκ του αποτελέσματος". Αν, δηλαδή, τα αποτελέσματα των πράξεων και των επιλογών μας είναι τα ποθούμενα, τότε ελάχιστα έως καθόλου δεν υπολογίζονται οι άλλες παράμετροί τους, τα μέσα και οι πρακτικές, που ακολουθήθηκαν...

Ίσως, και να μνηστεύονται τυχόν αθέμιτα, άνομα, έκνομα ή παράνομα μέσα, που χρησιμοποιήθηκαν, αν ο στόχος που επιτεύχθηκε είναι ο απόλυτα επιθυμητός! Από την άλλη μεριά, μια αποτυχία θα συμπαρασύρει τα πάντα, και προσπάθειες και αγώνες και θυσίες, μόνο και μόνο επειδή ο σκοπός απέτυχε!

Έστω και εάν η ευθύνη της αποτυχίας δεν τους βάραινε εξ ολοκλήρου, έστω και αν στη συγκεκριμένη αρνητική έκβαση επέδρασαν αστάθμητοι και εξωγενείς παράγοντες...Και τούτο, επειδή κρίνουμε πρόσωπα και καταστάσεις μόνο με κριτήρια πρακτικά, και όχι ηθικά! 

Γιατί, είναι γνωστό ότι το ηθικό κριτήριο των πράξεων του ανθρώπου δε βρίσκεται στο αποτέλεσμα, αλλά στην πρόθεση, τη διάθεση, την προ-διάθεση της ψυχής, αυτό που λέμε "προαίρεση"! Η λέξη "προαίρεση", προερχόμενη από το αρχαιοελληνικό ρήμα "αιρούμαι", που σημαίνει "προτιμώ, εκλέγω", είναι κάτι περισσότερο και βαθύτερο από τη λέξη "βούληση και επιθυμία".

Η βούληση, η επιθυμία, είναι το αποτέλεσμα της προαίρεσης, μιας εσωτερικής, νοητικής διεργασίας, κατά την οποία η ψυχή μας γεμίζει με όλα τα ηθικά «καύσιμα», που θα της επιτρέψουν να επιδοθεί σε ένα αγώνα, σε μια προσπάθεια επίτευξης των στόχων και των επιθυμιών μας.

Ο Αριστοτέλης, διατυπώνοντας τον κλασικό ορισμό της αρετής, υποστήριξε ότι «ἡ ἀρετή ἐστίν ἕξις προαιρετική».

H αρετή είναι μια πανάρχαια λέξη, που προέρχεται από το ρήμα αραρίσκω, το οποίο έχει σχέση με την αρμονία, την αρμονία στις σκέψεις, στα έργα, στις μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις, η οποία προϋποθέτει, βεβαίως, και όλα εκείνα τα στοιχεία, που συναποτελούν αυτόν που ονομάζουμε ενάρετο άνθρωπο.

Ονομάζει την αρετή «έξη προαιρετική», διότι είναι μια επίκτητη ιδιότητα, μια κλίση, ένας τρόπος ζωής, που είναι αποτέλεσμα της προσωπικής του καθενός μας ελεύθερης επιλογής, που καθορίζει την ποιότητα των κινήτρων και των πράξεών μας.

Ο Θεός, άλλωστε, δεν έπλασε τον άνθρωπο ως ένα προγραμματισμένο, ένα «αυτόματο» ον, το οποίο κατευθύνεται προς το καλό, χωρίς να θέλει. Κάποιος είπε, ότι «ο Θεός δε μετράει, αλλά ζυγίζει τις πράξεις του ανθρώπου». Βλέπει βαθιά στης καρδιάς τα ελατήρια, τις σκέψεις, τις βουλήσεις, τις αποφάσεις, τις προδιαθέσεις. Επιδοκιμάζει ή αποδοκιμάζει, ανάλογα με τις θετικές ή αρνητικές διαδικασίες του έσω ανθρώπου, και όχι με βάση την αποτελεσματικότητά τους.

Το άριστο κριτήριο της ηθικής εκτίμησης των πράξεων είναι η αγαθή διάθεση, η προαίρεση! Ο Ιησούς είπε ότι όποιος προσφέρει ένα ποτήρι δροσερό νερό δεν θα χάσει τον μισθό του. Φτάνει, μάλιστα, στο σημείο να πει ότι η αγαθή πρόθεση και προαίρεση αναδεικνύουν τον άνθρωπο σε μάρτυρα. 

Ας μη βιαζόμαστε, λοιπόν, να κρίνουμε τους άλλους μόνο από τα αποτελέσματα των πράξεων και των προσπαθειών τους, αλλά ας εκτιμήσουμε πρωτίστως την καλή προαίρεσή τους.

(Εφημερίδα Δημοκρατία, Κρίνουμε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις με κριτήρια πρακτικά και όχι ηθικά, άρθρο του μητροπολίτη Σύρου κ. Δωροθέου, Σάββατο, 7 Μαρτίου 2015)

Καλημέρα σας! Καλή και ευλογημένη εβδομάδα!